Agoteak: Abderrahmanen ondorengoak, godoak?
2003-11-01 00:00 Antxinakoak Geurera
Hori guztia aintzat hartuta, agoteen egoerea ez zan bape erakargarria. 'Odol garbia' probetako egiten ziran azterketetan be, eskekoek argi erakutsi behar eben arbaso agoterik ez izatea, mauru, judu eta Inkizisinoak zigortutakoekaz pasetan zan legez. 1817an eta 1818an, barriro be, Nafarroako Korteak ahalegindu ziran agoteen izen ona ezartzen eta euren kontrako gorrotoa desagertarazoten; horretarako, agote izena ez erabilteko agindua eta erabilten ebanari iraintzaile zigorra ezartzea eta agoteei Nafarroako ganerako herritarren eskubideak aintzatestea erabagi eban.
Egunak, urteak eta mendeak aurrera joan ahala ...
RSBAPen historia laburra Xabier Muniberen jaiotzaren urteurrenean
2003-10-15 00:00 Antxinakoak GeureraRSBAPeko kideen artean, Euskal Herrian sasoian ziran ilustratu edo gizon argi ia guztiak ikusi geinkez, besteak beste, Mazarredo, Olaso, Samaniego edo Landazuri. Bazkideak be laster ugaldu ziran: 1768an 57 baino ez baziran, 1778an ia-ia mila ziran eta 1788rako 1.300 ziran alkartekideak. Ganera, euretariko asko, Filipinetan eta Mexikon egozan euskaldunak ziran.
Alkartearen bizitasunari eusteko, kide bat baino gehiago egozan herrietan astero batzarra egiten ahalegintzen ziran, holan bazkideen artean ideiak, argibideak eta liburuak alkarri emoteko asmoz. Sarritan, kanpotik be ekarten ebezan ...
Soinekoa zuri, burua orlegi eta bihotzea sutan
2003-10-01 00:00 Antxinakoak Geurera
Edozelan be, hurrengo urteetan Nafarroako erresumak, barriro be indarra hartu eban, eta Bizkaiko jaunek, Gaztelakoen aldekoak izanda, euren eskuduntza edo konpetentziak galdu zituan. Euren lekua, Ladron sendikoek hartu eben, honeek ziralako Nafarroakoen aldekoak. Egoera hori ezan luzarorako izan eta XII. mendeko azken urteetan, barriro be Haro sendikoa zan Diego Lopezek bere agintea berreskuratu eban. Gainera, ez zan erdiko lurrakaz bakarrik geratu eta beste lur batzuk gehitu eutsozan orduko 'Bizkaia' zan lurraldeari; berbarako, 1212an, Gaztelako Alfonso VIII.ari Navas de Tolosan ...
Urdaibaiko zaindaria
2003-09-15 00:00 Antxinakoak Geurera
Urteak aurrera joan ahala eta sendi loturak eta oinordekotzak jarraituz, gazteluak beste hainbat jaube ezagutu zituan. Beharbada ezagunena Eugenia Guzmán eta Portocarrero, Montijoko Kondeen alabea izan leiteke. Beragaz ezkondu zan 1856an Carlos Luis Napoleón, Napoleón III.a izenez ezagutuko zan Frantziako agintaria (ez daigun nahastau Napoleón ospetsuagaz, sarri Arteagako gazteluaren gainean berba egiterakoan pasetan dan moduan).
Honen seme nagusia jaio zanean, Eugenio Luis Juan Jose Bonaparte, Bizkaiko Batzar Nagusiek 'jatorriz bizkaitar' titulua emon eutsen. Hori jakinda, beharbada harrituta edo lurralde ...
Arraunaren bitsak
2003-09-01 00:00 Antxinakoak Geurera
Kontuak kontu, irailaren 5 eta 12an egin ziran Kontxako estropadak eta hor Ondarroako Club Deportivo Aurrerakoek irabazi eben. Ondarroako kaleetan ospakizunetan egozala, bertatik pasau zan Lekeitiar sendia. Hareek ezagututa, etorkizunean fundamentuzko arraunlariak gura bazituen, alabak bertan ixteko esan eutsien familiako nagusiari. Honegaz batera, hurrengo egunetan, pasadizuaren ganeko bertsoak argitaratu ziran: 'Bertso Berriac, José Bronchec jarriac' eta 'Bertso berriak Burgoak jarriak' izenburuagaz. Bietan Lekeitiarren kontrako hainbat asmakizun eta broma botaten ziran.
Lekeitiarrei ez eutsien bape graziarik egin eta bertoko alkatea zan ...
Euskaldunak Colonen espedizinoan
2003-08-15 00:00 Antxinakoak Geurera
Edozelan be, ez ziran hor amaitu euskaldunen kontuak. Behin lehorreratzea lortu eta gero, Colonek eta berak agindutako hiru ontziek, kostaldetik egindako bidaiaren bidez, lur barriak topetan emon zituen hurrengo egunak. Abenduaren 24an, gabon gaua ospatzen egozala-eta, lemazainak bere postua, txo lanak egiten zituan Martin Urtubia Natxituarraren eskuetan itxi eban, arriskurik ez egoala pentsaurik. Baina kostaldea ez zan bape apoposa aprobetan ibilteko eta bertan egozan koralezko atxetariko batek, ontzia ebagi eta handik ordu gitxira 'Santa Maria' bertan hondoratu zan.
Colon haserre ...
Manuel Iradier: euskal esploratzailea
2003-08-01 00:00 Antxinakoak Geurera
Gasteizera bueltau eta erabat ahulduta egoan 'La exploradora' alkartea barriro indartzeaz aparte, beste esplorazino baterako etxeko diruak batzen hasi zan Iradier. Bigarren bidaia honetako asmoa, Espainiak Ginea aldean zituan lur guztiak zeharkatzea zan. Dirua lortu eta barriro Gineara heldu zanean, lau hilebete baino ez zituan emon bertan; kalentureak jota, barriro Gasteiz aldera bueltau behar izan zan. Halan da guztiz be, lau hilebete horreetan, 101 akordu edo hitzarmen izenpetu zituan bertako taldetako nagusiekaz. Sinautako akordioek 14.000 kilometro koadroko esparrua hartzen ...
Jesus Insausti 'Uzturre': abertzale baten burrukea
2003-07-15 00:00 Antxinakoak Geurera
Gerrea irabazterik ez egoan eta gudariak atzeraka joan ziran Kantabriako Santoñako portura arte, handik gero Iparralderantz edo Kataluiniarantz joateko asmoz. Italiarrakaz tratua egin baina honeek ez eben bete eta, azkenean, gudari gehienak Santoñako kartzelan sartu zituen. Gauzak larri egon arren, oraindino larriago jarri ziran, italiarrak euren lekua frankistei itxi eutsenean.
Uzturreri hamabi urteko zigorra ezarri eutsien. Gero Kadizeko Puerto de Santa Mariara eroan eben eta handik Sevillara, 1941ean libre itxi eben arte. Orduan Bilbo aldera joatea erabagi eban.
1943an barriro ...
Bardintasun eskolak
2003-07-01 00:00 Antxinakoak Geurera
1920tik 1923ra bitartean eregi zituen lehenengo eskolak
1923rako 47 egozan zabalik. Geldiro-geldiro, zirriborroetan emondako datuak aldatzen joan ziran, batez be, egoera politikoaren eraginez. 1917-18 urteetan, euskal abertzaleak Bizkaiko Aldundian gehiengoa lortu eta Ramon de la Sota Aburtoren eskutik, Luis Eleizaldek emondako oharrak goitik behera aldatu ziran. 1919tik aurrera, abertzaleak ez ziran alderdi politiko guztiak batu, Liga Monarkikoa osotu eta abertzaleei Aldundian euken gehiengoa kendu eutsien. Orduan, euskal kultura eta ezaugarriekaz erabat lotuta egoan eskoletako irakaskuntzea aldatu egin eben. Euskereak berak ...
Lehenengo udatiarrak
2003-06-15 00:00 Antxinakoak Geurera
XX. mendea hasi eta handik gitxira, Txurrukak moila edo kaia eregi eban eta Abra aldeko korronteak goitik behera aldatu zituan; ondorioz, Areetako hondartzea, hare barik itxi eban. Kontuak kontu, bainuen ohiturea sano errotuta egoanez, bainu giroa alboko Algortako Ereaga hondartzara mobidu zan. Geroago, Gerra Zibila, Ezkerraldeko berrindustrializazinoa eta udatiarren ugalketea etorri ziran.
Abra inguruetan itxurea aldatzen joian eta udatiarrak kostaldeko beste leku batzuetara joaten hasi ziran. Hemetik aurrerakoak beste baterako itxiko doguz.
Asier Madarieta,
Abertzaletasunaren Museoko Teknikaria.
Asiatik heldutako negu baltza
2003-06-01 00:00 Antxinakoak Geurera
Izurriteei aurre egiteko bideak
Izurritea agertzen zanean, beti be antzeko neurriak hartzen zituen: izurriteak jotako lurrak zarratu egiten ziran. Beraz, ezinezkoa zan bertara lagun eta merkantziarik sartu eta atara. Bideak jagoten ziran, kasu batzuetan gudariak erabiliz eta aginduak zorrotz betearazoz. Gero, usain gozoko bedarrak erabiliz, suteak biztu eta etxeak eta herriko kaleak lurrineztatzen ahalegintzen ziran, suteek eragindako kea erabiliz. Bai pobre edo behartsuak zein eskaleak, herritik kanpo botaten zituen eta bardin egiten eben abere batzuekaz, berbarako txarriakaz. Herriak zarratuta eukiteak ...
Hauteskunde-azokea
2003-05-15 00:00 Antxinakoak Geurera
Dana dala, ez daigun pentsau botoak erostea gauza erraza zanik. Erosketeak zailtasunak be bazituan eta ondo antolatu beharra egoan. Horretarako, hautagaiek talde bereziak edo batzordeak sortzen zituen. Talde horreen eginbeharra, hautesleak ahalik eta ondoen ezagutzea zan euren botoa zelan eskuratu hobeto jakiteko, berbarako, sendi-loturak erabiliz edo ondo ezagutzea zeintzuk ziran botoa emoteko gaitasuna ebenen beharrizak (beharra, dirua, janaria) behin horreen barri izan ostean, botoen ordezko eskaintzea egiteko. Zeregin hori betetako batzordeek herri edo auzo bakotxean ordezkariak izentetan zituen. Ordezkari horreek ...
'Quiviraren lilura'
2003-05-01 00:00 Antxinakoak Geurera
Hiru gudalburuek, Rio Grande ibaiaren inguruan ziran lurrak ezagutzen emon zituen hurrengo hilebeteak. Juan Oñate gobernua eratzen eta bere kargua gobernadore legez aurrera eroaten ahalegindu zan. Vicentek, gaur egungo Texas eta Oklahomako lurretatik jarraitu eban. Espedizino honeetan, bufalo edo bisonte amerikarraren atzetik egindako saiakerak aitatu geinkez. Ordutik doguz euskaldun horreek indiarren bizitzaz eta itxuraz egindako deskribapenik onenak. Harrituta geratu zan gure gizona han ikusitako 'behi handi' taldeakaz eta bardin indiarrakaz izandako hartu-emonakaz. Berak dinoanez, benetan bitxiak ziran: ehiztari trebeak izateaz ...
Bandera baltzapean
2003-04-15 00:00 Antxinakoak Geurera
Itsasotik kanpora be, benetan adibide harrigarriak ikusten doguz korso edo piraten munduan
Ezagunenen artean Juana Larando dogu. Emakume honek taberna bat eukan Donostian. Bere tabernatik hainbat itsas gizon pasetan ziran eta sarritan bertan hartutakoak, zorrean geratzen ziran, marinelak pagetako dirua batu arte. Kontua da ze, azkenenan Juanak horretariko marinel batzuekaz batzea pentsau ebala. Orduan, 'San Juan' ontzia erosi eta korsoan ibili ziran. Etekinak lortu eta hobea zan 'San Pedro' ontziagaz jarraitu eben euren beharra. Juanak etekinak banandu eta aberats erretirau ...
Nafarroako banderea Tafallako udaletxean ipini zanekoa
2003-04-01 00:00 Antxinakoak Geurera
Nafarroako ikurren aldeko burrukea, sarri, euskal abertzaleen ekinaren ekinez etorren eta burruka hori aurrera eroateagaitik ondorio latzak be sufridu behar izan zituen. Santiago Doxandabaratzen kasuan, gerrea etorri zanean, ezin sinistuta, zer pasetan zan bere begiekaz ikusi guran, Iruñeako Gaztelu Enparantzara hurreratu zan Tafallesako autobusean. Han batuta egoan jente piloa ikusita, berehala beste autobus bat hartu eta Iparralderantz, Baionarantz joan zan hain zuzen be. Iparraldeko uriburuan urte batzuk pasau eta 1940ko maiatzean, Venezuelarantz alde egin behar izan eban barriro, kasu honetan ...
Balearen kantua
2003-03-15 00:00 Antxinakoak Geurera
Balearen banaketea araututa egoan eta kofradia edo arrantzale talde bakotxak bere arauak zituan banaketea zelan egin jakiteko. Normalean zati handi bat herriko jauntxuek edo herriko Eleizeak berak be eroaten eben. Dana aprobetxetan zan: lehenengo eta behin azala kentzen jakon. Gero balearen gorputza eta mingaina zatitzen ziran. Bai azala, mingaina zein okela zatiak, egosi eta koipea atarateko erabilten ziran. Koipea Espainiara, Ingalaterrara eta Holandara saltzen zan. Normalean balea bakotxetik 16 arroako 70tik 100 tinara edo kupel koipe lortzen ziran, hau da ...
Amets zoroaren lehenengo pausuak
2003-03-01 00:00 Antxinakoak Geurera
'Eguna' egunkariak ez eban asko iraun. Gerreak jarraitzen eban bidearen eraginez, 1937ko bagilaren 13an ikusi eban bere azken zenbakia, 139.a. Ezusteko galanta izan zan, azken ale honetako azalak amaiera honen barririk ez emoteak erakusten dauen moduan. Gero, tarte luzea: 53 urte pasau ziran barriro amesa gauzatzeko.
'Egunkaria', ames zoroa, errealidade bihurtzen daben guztiei
Asier Madarieta eta Iñaki Goiogana,
Euskal Abertzaletasunaren Museoko eta Agiritegiko teknikariak.
Euskal irakaskuntzearen jatorria
2003-02-15 00:00 Antxinakoak Geurera
Ikasleak jaun eta jabe
Errotatxuetako geletako argia hego-sartaldetik hego-mendebaldera sartzen zan eta horixe bera gomendatu zan beste ikastola guztientzako be. Horrezaz ganera, ikasleentzako giro erakargarria sortzeko ahaleginetan, gelako altzariak baserrietan erabilitakoak izaten ziran, holan umeentzako arrotzak izango ez ziralakoan. Mahaiak handiak ziran eta mahai bakotxean launaka jesarten ziran ikasleak, era horretara, bakotxaren nortasuna bermatuteko eta, era berean, sozializazinoa eragiteko.
Hori guztia aintzat hartuta, ikastola horretan, orduan puntan egozan metodo eta baldintzak erabilten zituen irakaskuntzearen kalidade mailarik onena eskaintzeko. Horren ondorioz ...
Jerusalem euskalduna
2003-02-01 00:00 Antxinakoak Geurera
Hori da Teobaldo I.a, nafarren erregeak egindako espedizinoaren kontua. Dana dala, gaur egungo turisten antzera, gurutzatuak ez ziran esku hutsik etorri eta Iruñean esaten danez, uriko katedralean dagozan Jesukristok eroandako koroiaren bi arantzetatik bat, Teobaldo I.ak bidaia honetan ekarritakoa ei da.
Asier Madarieta,
Euskal Abertzaletasunaren Museoko Teknikaria.
'Artza-Mendi' petroliontzia
2003-01-15 00:00 Antxinakoak Geurera
Edozelan be, ontziak denpora gitxi emon eban Sota-Aznar konpainian. Campsa monopolio-konpainia, 1927an sortu eban Espainiako Gobernuak petrolioagaz zerikusia eukan negozioa gestionetako. Kontuak kontu, petrolioa garraiotzeaz arduratzeko be jaio zan konpainia barria eta Sotatarrak gura ez arren, 'Artza-Mendi' baporea saldu egin behar izan eutsen aitatutako konpainiari Espainiako gobernuak behartuta. Beraz, 1927ko abenduaren 26tik aurrera 'Artza-Mendi' izena kendu eta 'Zorroza' izenagaz bataiatuz, Campsarako lanean hasi zan ontzia.
1965. urtera arte jarraitu eban itsasontziak 'Zorroza' izenagaz, handik ona eta hemendik hara, petrolioa batetik ...