Gatz mineralak

| Ikusi handiago | Argazki originala

Mineralak beharrezkoak dira gure organismoak ondo funtzionetako. Gorputzeko ehunen % 4 baino ez badira be, gure egituren ezinbesteko osogaiak dira. Ehun guztietan proportzino beretsuan banatuta dagoz,batzuk ehun gogorretan (hazur, hagin...) eta besteak likido eta ehun bigunetan. Dan-danak dira ezinbestekoak, hau da, organismoa mineral horreetako bakar bat ere produziduteko gauza ez danez, bakotasunak ebitetako, eguneroko dietea osotzen daben elikagaietatik atara behar izaten ditu. Hona hemen gatz mineral nagusiak:

Kaltzioa

Gure gorputzeko gatz mineralik ugariena da, kilo eta kilo eta erdi artean kaltzio daukagu. Horren % 99 hazurretan dago eta ganerakoa odolean eta beste zelula batzuetan banatzen da. Kaltzioaren eginbehar garrantzitsuena hazur eta hortz-haginen egiturea osotzea da, muskuluen uzkurdurea, nerbioen kitzikagarritasuna eta odolaren koagulazinoan hobetzeko. Kaltzio bakotasunak umeen hazkunde gelditua (errakitismoa), osteoporosia (hazurraren densidadea gitxitzea), osteomalazia (hazurrak biguntzea, D bitaminearen falteagaz batera doana) eta konbultsinoak eragiten ditu.

Hori guztia ondo eukiteko, persona heldu batek egunean 800 mg kaltzio eta fosforo hartu behar ditu eta bizitzako egoera berezietan (hazte-garaian, haurdunaldian, edoskitzean…) beharra 1.200 mg-tara ailegetan da.

Egunean 2—3 esneki hartu ezkero, 800 mg-tara trankil ailegauko gara. Zenbait arrainek eta batez be itsaski, lekadun eta orri berdeko barazkiek be kaltzio apur bat badabe. Elikagai batek kaltzio ugari izateak ez dau esan gura kaltzio hori ondo aprobetxauko danik. Faktore batzuek kaltzioa organismoan sartzea laguntzen dabe eta beste batzuek, barriz, ez. D bitaminea, proteinek eta laktoseak, berbarako, esnearen kaltzioaren asimilazinoa errazten dabe. Eguneroko elikaduran kaltzioaren eta fosforoaren arteko proportzio egokia hartzeak bi gatzen absorzinoa be hobetzen dau.

Fosforoa

Gure organismoak 860 gramo fosforo daukaz eta horren % 80 hazurretan dago. Hazur eta haginen osogaietako bat da, kaltzioagaz batera, eta nerbio eta muskuluen jardueran parte hartzen dau. Lipido jakin batzukaz konbinetan danean fosfolipidoak osotzen ditu (zelula-mintzen osogai nagusia). Energiaren pilaketan eta erabileran be zeregin garrantzitsua beteten dau. Fosfoaren iturriak okela, arrain, arrautza eta esnekiak dira. Bakotasunak ahultasuna eta hazurren desmineralizazinoa eragingo ditu.

Burdina

Burdin gehiena hemoglobinan dago (odoleko globulu gorrietan) eta ganerakoa gibelean eta bizkar-muinean. Hemoglobineak oxigenoa biriketatik zeluletara eroaten dau eta oxigeno-biltegia be bada muskuluetan. Horregatik burdina nahiko ez dogunean oxigeno-garraio eta -bilketea ez dira ondo egiten eta sentiduten dan sintoma bat nekea edo ahuleria da.

Burdina jatekoetan modu bitara topau geinke: hemo forman (batez be animalia jatorriko produktuetan, esnean ezik); eta landare-janarietan azaltzen dan ez-hemo forman: lekaletan, barazkietan, labore integraletan… Hemo formakoa ez dan burdinaren xurgapena errazteko, beharrezkoa da janari horreen ondoren C bitaminan aberats diran jatekoakaz batera hartzea: laranjea, mailukia, kiwia edota tomatea. Bakotasunak anemia ferropenikoa, ahuleria eta zoldurak izateko arriskua areagotzen dau.

Magnesioa

Batik bat hazur, muskulu eta odolean dago. Funtzino nagusia proteinen sintesian parte hartzea da eta eragin laxante arina izaten dau. Nerbio bulkaden transmisinoan garrantzi handia dauka eta komunera joaten laguntzen dau. Gizonezko helduen kasuan egunean 350 mg gomendatzen da eta emakumezkoen kasuan 280 mg. Iturri oparoenak barazki berdeak dira: zerbea, espinaka, borrajea, brokolia, alkatxofea... Bestalde, frutu sikuak, lekaleak, laboreak eta kakaoak be magnesio ugari dabe.

Elektrolitoak: sodioa, kloroa eta potasioa

Gorputzeko likidoetan dagoz. Funtzino nagusia zelulen barne eta kanpoko ur edukia erreguletea da. Muskuluen jardueran eta nerbioen kitzikagarritasunean be parte hartzen dabe. Iturri dietetiko inportanteena sueteko gatza da, berez, sodio eta kloro asko daukan elementua dalako. Potasio iturri onenak landareak dira: frutea eta barazkiak, lekaleak, frutu sikuak, frutu sikatuak, labore integralak eta patatea. Sodio edo kloro bakotasuna tripako arazoakaz, nahasmenduagaz eta apetitu falteagaz lotu izan ohi da. Potasio bakotasuna, barriz, muskulu ahuleziagaz eta paralisiagaz.

Sodio gehiegi eukitea arterietako presinoaren igoeragaz (hipertentsinoa), likido pilaketeagaz eta giltzurrunen gehiegizko kargeagaz zuzenean lotu izan da. Kloro larregi hartu ezkero, goraka egingo dogu eta potasio gehiegi hartu ezkero muskuluak ahul izango ditugu eta bihotz alterazinoak izateko arriskuan egongo gara.

Fluorra

Hazur eta haginetan egituratze-funtzinoa dauka kaltzioagaz batera eta txantxarraren eraginetik babesten gaitu. Egunean 1,6-4 mg beharrezkoak dira eta iturri desbardinetatik lor daiteke. Lurrak eta urak eragin zuzena dabe janariek daben fluoro-kantidadean, lurrak fluoro ugari badau, bertan hazten diran barazkiek be izango dabelako.

Iodoa

Batez be tiroide guruinean dago, hormona tiroideoen osogai legez. Horregaitik, iodoak tiroide horreek beteten dituen funtzino guztietan garrantzia dau, hau da, metabolismoan, hazkuntzan, ugalketan... Persona heldu batek egunean 150 mg hartu behar leukez.

Itsasoko uretan iodo asko dagoanez, arrainek iodo asko dabe. Barazkien kasuan, fluoroagaz pasetan dan antzera, lurrak dauen iodo-kantidadearen arabera dago. Itsasotik urrun dagozan lurraldeetan, iodo-eskasiaren ondorioz bozio endemikoa agertzen da. Horren ezaugarri nabariena sama ingurua handitzea da eta horrelakorik ez jazoteko iodoan aberastutako gatza hartzea komenidu da.