Jexux Mari Mujika: 'Ereiten segidu behar dogu, euskal literatureak etorkizuna izan daian'

Dabi Piedra 2017-01-02 08:07   Barriketan

Erein argitaletxeak 40 urte bete barri ditu. Ospakizun apalak antolatu dituen arren, efemeride esanguratsua da hori. Izan be, Franco hil osteko sasoi ilunetan sortu eta gaur egunera arteko lan baliotsua egin dau Ereinek euskal literaturearen alde. Urtero euskerazko liburu gitxi batzuk baino argitaratzen ez ziran sasoietatik liburu digitalaren arorako garapen guztiaren lekuko eta eragile izan da argitaletxea.

Alkarren alboan egin dabe lau hamarkadako bidea Ereinek eta Jexux Mari Mujikak. Sortzaileetako bat izan zan Mujika eta gaur egun administrazino kontseiluko burua da. Osasunak lagatzen deutsan arte, Ereinen eta euskal literaturearen alde egiten segiduko dauela ziurtatu dau. Bere ustez, 40 urtean lortutakoa pentsaezina zan Erein sortu zanean, baina oraindino asko dago egiteko.

1.- Erein argitaletxeak 40 urte bete ditu. Seinale ona da euskerearentzat eta liburugintzearentzat.

Bai, jakina. Guretzat be pozgarria da. Modu apal baten ospatu dogu. 25. urteurrena ospatu genduan handikiroago, baina oraingoan zeozer apala egin dogu. Halandabe, izugarri pozgarria da, eta espero dogu beste 40 urte betetea.


2.- Orain dala 40 urte, sortzaileen artean egon zinan zu. Zelako egoerea zan ordukoa?

1976a zan, Franco hil barri eta frankismoa oraindino guztiz amaitu barik. Sasoi haretan euskerazko liburu batzuk argitaratzen ziran, argitaletxe txiki batzuk baegozan, baina ez asko. Ordukoa esperantza handiko unea zan, euskal kulturea barritzeko nahia egoan. Euskera batua be orduan hasi zan zabaltzen, baina egiteko gauza asko egozan. Guk hori ikusten genduan, behar-beharrezko gendula baliabide batzuk sortzea, gero irakurle batzuk egongo zirala eta horreen bidez euskerea arlo barrietara zabalduko zala.

Holan, kultur munduan genbilzan batzuek pentsau genduan argitaletxe bat sortzea. Oinarrizko ezaugarri batzuk beharrezkotzat jo genduzan: Batetik, kalidadezkoa izatea, euskeraz egoalako edozer gauza egin beharrean. Eta, bestetik, erakunde errentagarria nahi genduan, ze bestela, errentagarria ez dan proiektu batek hiru, lau edo bost urte aguantauko ditu, baina ez gehiago, eta guk luzera begira jokatu nahi genduan. Irauteko proiektu bat izan behar zan, Erein izena aukeratu genduan, baina Iraun be egokia izango zan.


3.- Esperantzea bai, ganezka. Baina hori guztia martxan ipintea ez zan erraza izan, ezta?

Gu zazpi lagun baginan hasikeran, eta bakotxa beste laguntzaile batzuk topeteaz arduratu zan. Hor, ganera, dirua ezinbestekoa zan, zeozer serioa egiteko finantziazinoa behar zan. Klaro, 1976an euskal kulturan diru gehiegi ez egoan, horregaitik beste bide bat topau genduan. Izatez, alkarte anonimoa zan Erein, baina akzinoak ez genduzan atera jenteari etekina emoteko. Ezelako interes ekonomiko barik dirua emongo eban jentea behar genduan eta, zorionez, halako jente asko egoan orduan, orain be bai, baina sasoi haretan asko egon ziran horretarako prest. Hori zan hasikera-hasikeratik baldintza legez ipini genduna, dirua modu guztiz desinteresatuan emongo zala. Orain dala urte batzuk kapitala handitu beharrean egon ginanean be, baldintza hori ipini genduan, hemendik inork ez dauela etekinik aterako. Erein desagertuko balitz be, enpresearen ondasunak euskal kulturgintzeari emoteko izango litzatekez. Gure bazkideek jasoten daben sari bakarra da, urtero liburu bana emoten deutsiegula opari. Sistema horri esker, errentagarritasuna posible da eta ikusten danean errentagarritasuna badagoala, sortzaileak inguruan daukazuzala eta abar, lanak frutuak emoten ditu.

Orain beste argitaletxe batzuk be badagoz eta hori ondo dago. Lehia ona da, lehia zintzoa bada, ze monopolioak ez dira egokiak izaten. Euskal literatureak azken 40 urteetan sortu dauena izugarria da, ni gogoratzen naz gaztetxua nintzanean, euskerazko liburu bat ateratzen zanean itzela begitantzen jakula. Orain, begira zenbat liburu ateratzen diran urtero-urtero.


4.- Orain dala 40 urte, euskaldun asko ez egozan alfabetatuta. Irakurleak lortzeko traba zan hori?

Tira, baegozan Euskal Herri guztian milaka batzuk, euskal liburuak militantziaz erosten zituenak. Eta militantzia horri esker, batzuk oso alfabetatuta egon barik, ahalegintzen ziran euskeraz irakurtzen. Gero, ikastolak be martxan jarriak ziran. Gu 1979an hasi ginan testu-liburuak egiten. Ume eta gaztetxuentzako literaturea be bagenduan eta gauza barriak ziranez, ondo. Irakurleak lortzea eta kopurua igoten joatea ez dot uste horren gatxa izan zanik. Nik uste dot, gaur egun, gatxagoa dala irakurzaletasuna biztutea, ordan baino.


5.- Lau hamarkadako historian, zein izan da aldirik oparoena?

Nik esango neuke, garai guztiak izan dirala antzekoak oparotasunaren ikuspuntu horretatik. Gertatzen dana da, autoreak aukeratzea eta kalidadezko lanak eukitzea garrantzitsua dala argitaletxeontzat. Autore guztiak dira inportanteak guretzat, baina gogoan dot, esaterako, momentu inportante bat izan zala Bernardo Atxagaren Obabakoak atera genduanean. Itzelezko arrakastea izan eban, Espainiako Sari Nazionala be irabazi eban. Horrek asko suposatu eban euskal literaturearentzat. Gero, beste autore inportante batzuk be izan doguz, guk ikusi dogu indarra zelan hartzen joan diran. Orain dala aste gitxi Ramon Saizarbitoriari emon deutsie, adibidez, Gipuzkoako Urrezko Dominea. Bi autore aitatu dodaz, baina beste asko be badira, eta liburu esanguratsuak be gogoan daukadaz, baina ez dot izen askorik esan nahi, ze gero beti ahazten da baten bat.

Balantzea eginda, ba garai on asko egon dira. Hori bai, esan leiteke hamarkada bat izan dala onena? Ba nik uste dot danetarik egon dala.


6.- Aldaketa handia ekarri eban internetek Ereinentzat?

Guretzat digitalizazinoa beste apostu bat da, eta euskal argitaletxe guztientzat. Gure literaturea txikia da eta, beraz, gure zenbakiak be txikiak dira, autore handi bat izanda be ezin dogu halako negozio ikaragarririk egin. Badakigu euskeraz zenbat irakurle dagozan. Orduan, etorri da liburu digitala eta liburu digitalari ez jako muzin egin behar, onartu egin behar da, eta gaur egun argitaletxe askok papelezko liburuagaz batera argitaratzen dogu digitala. Baina liburu digitala errentagarri bihurtzea oso gatxa da oraindino eta gerora ere ez dakigu zer izango dan. Orduan, hor dago zalantzea: Liburu digitalak errentagarritasun ona emongo deusku, ala daukagun errentagarritasuna kendu eta ezinezko bihurtuko dau gure etorkizuna? Nik uste dot bidea lantzen joan beharko dogula. Ganera, nik uste dot papelezko liburuak bizirik segiduko dauela. Gaur egun, gure errentagarritasunaren oinarria papela da, baina erronka hori hor dago, eta aukerak sortzen hasi dira. E-liburutegia sortu da, Euskal Editoreen Alkarteagaz harremanetan gagoz... Landu egin behar dira bideok.


7.- Irakurle militanteak aitatu doduz lehen, Ereinen hasikerako urteetakoak. Gaur egun, zelako irakurleak daukazuez?

Tira, perfil jakinik ez dogu, danetarikoak dagoz. Badaukagu umeen literaturea, gazteena, helduena, itzulpena... bakotxak irakurle klase bat dauka. Orokorrean begiratuta, nik uste dot irakurle asko daukaguzala, jente heldua, autore baten zale diranak. Autore batzuek irakurle finkoak ditue. Beste autore barriago batzuk, gazteagoak, horrenbeste izen ez daukienak, baina liburu onak ateratzen dituenak, horreek ze irakurle daukien? Nik uste dot holakoetan gaztetxuakana heldu behar dala, eskola tresna ona da horretarako. Bestetik, autore batzuek oso lan sakon eta literarioak egiten ditue baina irakurtzeko ez dira errazak. Ez dago nahikoa irakurle horreentzako eta, orduan, behar doguz bestelako liburuak be, errazagoak. Hara, Euskal Herrian jente asko dago, euskaldun petoa, baina gaztelaniaz baino irakurtzen ez dauena, eta best-sellerra baino ez. Guk euskeraz liburua atera, handik urtebetera erderazko itzulpena atera eta han ikusten dozuz erderazkoa irakurtzen. Orduan, horreek erakarteko, liburu errazagoak be behar dira. Irakurle horreek irabazi egin behar dira.


8.- Euskerazko idazle gehien-gehienek ezin dabe literaturatik bizi; 40 urteren ostean, euskal literaturan sortzaile edo eragile izatea borondate kontua da neurri baten?

Nahiago neuke galdera horri ezezko garbi bategaz erantzun, baina ezin dot holakorik esan. Militantzia dezente desagertu dala nabarmena da, baina oraindino ezelako ahaleginik eta borondaterik euki ezean, euskera aurrera ateratzea ez jaku bape erraza egingo. Euskal literaturea aurrera ateratzeko saiatu beharra dago. Lehen esan dodanaren harira, aurreko baten irakurri neban ezin dala izar ederrenetaz gozatzen ikasi, entrenamendu barik. Literaturaz gozatzeko be, entrenamendu bat behar da. Kontua da, entrenamendu hori zelan egiten da jentea nazkatu barik? Hori da kontua. Euskereak aurrera urtengo badau, funtsezkoa da jenteak euskereagaz gozatzea, konbentziduta nago. Ez bakarrik euskeraz jakin eta komunikatu. Gozatu be bai. Horretarako baliabideak eskaintzen ditu literatureak. Hor, uste dot ez dogula behar beste asmatu, irakurzaletasun hori zabaltzen. Hedabideek be ez dabe behar dan moduan laguntzen, telebistak batez be. Durangoko Azokatik aparte, gure telebistak ez dau liburuez berba egiten. Gero beste edozein hizkuntzatan telebista biztu eta idazleak agertzen dira liburua aurkezten. Egunkariak-eta bai, ondo portatzen dira gugaz.  


9.- Gaur egun zeintzuk dira Ereinen sail edo jardunbide nagusiak?

Euskal literaturea da gure gai nagusia eta, beraz, euskerazko liburuak. Autore batek gaztelaniaz idazten badau, ahalegintzen gara euskeraz be batera ateratzen, itzulpena eginda. Itzulpengintzea be oso-oso inportantea begitantzen jaku, kanpoko literaturea ezagutu egin behar da. Kanpoan egiten dan literatura fin eta egokia, itzuli egin behar da, eta hona ekarri. Eusebio Osa zanari irakurri neutsan behin, hizkuntza bat maite dauenak hizkuntza guztiak maite ditu. Horretaz aparte, guretzat funtsezko arloa da umeen literaturea, umeak txikitatik ikasi behar dau irakurtzearen grazia zein dan.


10.- Orain dala 40 urte Erein izena aukeratu zenduen argitaletxerako. Ze uzta emon dau, ba, orduan ereindakoak?

Euskal Herrian azken 40 urteotan literaturan jaso dan uzteari, ez bakarrik gurea kontuan hartuta, literatura osoa, nota bat emon behar balitzakio, hamarretik gitxienez zortzi edo bederatzi izan behar leukeela uste dot. Orain dala 40 urte, inork ez eban sinistuko horrenbesteko uztea jasoko gendunik. Nik neuk behintzat, ez neban uste horrenbeste lortuko zanik. Beste gauza batzuetan, akaso, gehiago lortuko zala uste neban, euskerearen kaleko erabileran esaterako. Baina euskal literaturan uzta ona jaso dogu. Hori bai, uzta hori jaso izanak ez dau esan nahi konforme geratzeko arrazoiak dagozanik, ez. Guk ereiten segidu beharra dogu, euskereak eta euskal literatureak etorkizuna izango badabe.


11.- Zu zeu, sorreratik gaur arte ibili zara Ereinen, zure ibilbide personalagaz lotura estua dau argitaletxeak. Urteurren hau, beraz, zuretzako errekonozimendua be bada.

Bai, oso pozik nago. Pozik nago Ereinek emon dauenagaz, eta pozik argitaletxe asko dagozalako orain. Euren arteko lehia egokia dala iruditzen jat. Orain erretiratuta nago, baina modu profesionalean inoz ez naz argitaletxean ibili, irakaslea izan naz. Baina Ereinen nago beti eta, orain, hor parte hartu ahal izatea pozgarria da niretzat. Edadeak laster esango deust nahikoa dala, baina hori ez datorren bitartean nik pozik jarraituko dot.

Ikusi argazki guztiak handiago