Jean-Baptiste 'Battittu' Coyos euskaltzain osoak sarrera-berbaldia egin eban zapatuan Maulen

Jean-Baptiste Battittu Coyos euskaltzain osoak sarrera ekitaldia egin eban zapatuan, hilaren 25ean, Mauleko Maule Baitha zinema-aretoan. Igazko zemendiaren 26an izentau eban euskaltzain oso Euskaltzaindiak. Michel Etchebest alkateak ondo etorria emon eutsien bertan ziranei, eta ostean Andres Urrutia euskaltzainburuak egin eban berba, biek euskarearen ofizialtasuna aldarrikatu eben.

Mauleko akatea eta euskaltzainburuaren parte-hartzeaeren ondoren, Jean-Louis Davant eta Xarles Videgain euskaltzainek lagunduta, batzar aretoan sartu zan Jean-Baptiste Battittu Coyos Eüskararen bi dikotomia izenburuko sarrera-berbaldia irakurteko. Erantzuna Txomin Peillen euskaltzainak emon eutsan, Mintzo haren ohoreagatik berbaldiagaz.

Zuberoako euskerearen lehenaldia, oraina eta geroa izan zituan berbagai Coyosek, eta Peillenek bere bai. Battittu Coyos euskaltzain oso barriak euskerea eta euskaldunek bizi dituen dikotomia bi -batetik, euskaldun barria eta euskaldun zaharra, bestetik, euskalkia eta euskera batua- bere lurraldera eroan zituan, gaur egungo euskerearen ikusteko moldea egituratzen dabe eta. Bere esanetan, euskaldun barri/euskaldun zahar eta euskalkia/batua kontzeptu antza kontrajarriek, alkarregaz joaten diran bi nozionak oposatzen doguz, nire ustez bakotxa sos baten bi aldeak bezala ikusi behar doguz. Alde bat bestea barik ez da ezer, batak besteagaz kontzeptu hori bere osotasunean ulertzen laguntzen dau.

Hizkuntzearen bilakaereak testuinguru barriak dakarz; transmisinoaren zuloa, neurri batean, gau eskolek eta ikastolek bete dabe eta, Coyosek esan eban lez, euskaldun kategoria barri bat sortu da, euskerea eskolan ikasi dauen gaztea, etxean jaso ez dauena. Kategoria horrek be, neurri batean, euskaldun barria/euskaldun zaharra dikotomia eztabaidan ipinten dau.

Euskaldun zahar zein barrien atsekabeak ekarri zituangogora, eta sufrimenduaz jardun eban, sentimendu horren alde biak aitatu zituan, lotsea eta bakotasuna, batzuentzat lehenengoa, besteentzat bigarrena. Euskaldun zaharrak sifridu dau bere berbakerea baliorik bakoa zala ikusten eban, eta euskaldun barria, ostera ez da sekula euskaldun zaharra izango. Zuberoan gurasoek seme-alabei euskerea emon ez izanaren arrazoia ikertu behar da. Eta holan azaldu eban euskaltzain barriak: Ama hizkuntzea umeei ez emotea euskaldun barri / euskaldun zahar dikotomia horri guztiz loturik doa. Ama hizkuntzearen transmisinoak ala transmisino eskasa dikotomiaren egilea da. Fenomeno horren zergaitia ulertze sano garrantzitsia da, nire ustez, euskerearen geroa segurtau gura badogu.

Transmisino etena Euskal Herri osoan pasau da, baina Ipar Euskal Herrian Frantziako estaduaren idiosinkrasiari lotzen jako: Badakigu Frantziako herrialde desbardinetan Bigarren Munduko gerratem osteko urteetan gauzatu dala, modu desbardinetan bada be. Halan bada, ikerketa baten beharra ikusten dau Coyosek: Ikergai inportanta badogu ulertzeko zelan Frantzian eskualdeetako berbakerak orduan eta ez lehenago edo beranduago itxi dirala. Erran barik doa lan talde zabal bat izan behar dala, soziolinguistikan, psikolinguistikan baina ekonomian bere bai buztartuko leukena. Ikerketa hori beharrezkoa da orain kontrako bidea hartu nahi dogu eta, eskolan zubereraren eta euskerarean ikasteaz gan familian emon daiten nahi dogu, transmisinoa egon daitela.

Bigarren dikotomiaz, euskalkia eta batuaren arteko dikotomiaz, barriz, Coyosek ideia argia emon eban Maulen, eta batuaren beharraz berba egin eban: Tresna bat da alkar ulertzeko, euskaldunek erabiltzen dauana euren euskalkiaren arabera, testuinguruaren arabera. Erabagia sinple da, euskera batua ala euskerarik ez.

Zuberoa, diglosian baino, triglosian ikusten dau Coyosek; zuberereari lehenengo frantsesera gainjarri jako, eta orain batua dabil indartzen bertako euskalkiaren ganetik. Barri txarra da hori? Nire ustez, ez, frantsesak hartu eban lekua hartzen dau-eta, eta horri esker beste euskaldunekaz berba egin geinke.

Kontuak kontu, mauletar, xiberotar eta euskaldun moduan berba egin ebanCoyosek, eta haren eritxiz, Zuberoan badira euskaltzaleak, euskal alkarteak, ikastolak, gau eskolak, irratia... eta xiberotarren geroa gure eskuetan eta hobe ahotan da. Nik luzez biziko dala sinisten dot, benetan.

Txomin Peillenen erantzuna

Coyosi erantzuna emonez, Txomin Peillenek gogoan izan eban harek egindako lana zubereraren alde, Zuberoako euskarearen lekukotza historikoak izan zituan aitagai. Lehenengo eta behin, XIV. mendearen ostean, bertako berbakerea ikerketa- edo literatura-lanetan batu dabenak gogora ekarri zituan eta, bide batez, Coyosen lana be tradizino horretan kokatu eban. Bere esanetan, Euskaltzaindia euskerea defendatzen dauen Sustapen Batzordean dago; beste alde batetik, gure berbakerea linguistikan barrutik ezagututa eta jerraitua izatea nahi izan dau.

Peillenek euskaltzain barriak liburuetan jasotako ikergaia izan eban berbagai, Xiberotarra zuberera, le dialecte basque souletin batez be, Battittu Coyosek berak aldarrikatutako ideia indartzeko. Izan be, Txomin Peillenen esanetan, Batista Coyosek erakusten deusku dialektoa eta euskera batua ez dirala arerio, bakotxak badaukala bere eremu berezia, Euskera batua.

Euskerea Zuberoan zertan dan laburbildu eban, liburuari jarraiki, maila gramatikalean zein soziolinguistikoan: oraindino be gordeten dituan berezko formak, besteen eraginaz etorri dan bilakaerea (frantsesa, bearnesa, eta batua bera). Irakaskuntzan, kulturan, administrazinoan edota hezkuntzan euskareak daukan presentzia apal baina esanguratsua jorratu eban Peillenek, arlo bakotxeko argi-ilunak erakutsiz. Berak be arduraz ikusten dau transmisinoaren etena, jente gaztearen erdalduntzea.

Horren guztiaren ganetik, baikor agertu nahi izan eban: Hemeretzigarren mendean Onésime Reclusek inoen ez ebala hogeigerren mende azkena ikusiko, eta Julien Vinsonek hogeigerrenean 300.000 hiztunera jatsiko zala. Ehun urte irabazi doguz.

Ikusi argazki guztiak handiago