Animaliak euskal sinbologian (eta XIV): txorien ganeko azkena

Ardi Txikia Beti Bildots 2014-06-09 17:05

Berbarako, euskal kantu askotan, txori legez irudikatzen da gizonak maite dauen neskatoa; baina, maitasuna legetxe, igeskorra da txoria, eta sarri ez da lortzen. Honeri lotuta, bada esakune bat holan dinoana: Hegoa, andreen gogoa (emakumeak igeserako jokerea dauka, antza). Emakumeen arinkeria ez eze, txoriak etxeko besteen burubakokeria eta harrokeria bere emoten dau aditzera: Txori-lepotik txoriburua beti; Hi, beti txoriak beela, puntarik punta; Eperra bere mihitik galtzen da; Nork nori? Hontzak birigarroari; Zozoak beleari ipurbeltz; Zozoak bere buruaz harturik, ez du ikusten bertzeren dohainik; Txori buru, huts buru.

Txoriakaz lotutako esaera gehiago be badagoz. Hona hemen zerrenda bat: Oriko xoriak orira nahi; Txori bakotxa bere adarrera; Gorbeiako beleak Gorbeiara jokerea; Txori denak eguak, batzuk obak kantuak; Txori guztiak mokodunak; Arin eta ondo, usoak hegara; Ondo eta asko usoak hegan; Erroiaren arrautzak usakumeriz ez; Heldu zan pika Sibilian, han ere buztana ipurdian; Xoria ezagun da lumatik; Xoria ezagun da lumatik, idia adarretik, gizona eletik; Eper bila bazabiltz, larrera jo beharko duzu; Nolako txoria halako kabia; Eskuko etxe-txoria hobe aireko usoa baino; Arranoa hegaz baino txepetxa eskuan hobe; Usoak bere tegian kurruka, handik kanpora izuka; ; Langile zuzenari, kukuak joiten; Hazi itzazu beliak, aterako dizkizute begiak; Belea etxean haz ezazu, begiak errotik eginen dauzkitzu; Auzoan uso, etxean otso; Kanpoan txori, etxean bele; Kanpo ederra etxean bela; Usoak pasata sarea bota; Belea ez da baltzago egingo.

Gure hiztegian bere badauka txoriaren iruditeriak eragina: gizonaren sexuari esateko erabilten da txoria edo zozoa, eta emakumearenari esateko usoa.

Beste alde batetik, txoria, eligai legez, estimatua da. Halan agertzen da ondoko bi esamoldeotan: eper erreak izan (zati handienarekin gelditu) edo txori errea ahora klik (eureka esateko).