Berrargitalpenak (II)

Urte batzuk joan dira liburu hareek argitaratu ziranetik, eta euskereak, euskalgintzeak eta euskal itzulpengintzeak euren bidea egin dabe artean. Halan da ze, orduko lanak atzera argitaratu aurretik zuzendu beharra egoala erabagi zan. Peritaje-mahai bat deitu zan; talde horretako kideak dira Isabel Etxeberria, Juan Garzia eta Fernando Rey. Peritaje-mahaiak liburuan egin beharreko zuzenketen txosten bat preparetan dau, eta haregaz batera laginean markautako zuzenkizunak eta oharrak bialtzen deutsez itzultzaileari eta editoreari. Hortik aurrera, editorearen eta itzultzailearen artean adosten dabe zelan ekin zuzenketeari. Itzultzaileak berak erabagiten dau zenbateraino sartu gura dauen: batzuk zuzenketea editorearen esku itxi dabe, eta beste batzuk, ostera, eurek hartu dabe egitekoa.

Lehenago aitatu dogun peritaje-mahaiak zelan lan egiten dauen jakin guran, Isabel Etxeberriagaz, egon gara. Zelangoa da peritaje-prozesua? Zer zuzentzen da? Zelangoa izan da lehenengo liburuakaz eukitako esperientzia?

Hementxe Isabel Etxeberriaren beraren berbak:

 

Prozesua:

Irizpenak egiteko, testu bakotxaren lagin bat aztertzen dogu. Laginak aukeratu genduzanean, zati bi hartu genduzan testu bakotxetik (10 bat orri guztira), lanean nagusi ziran idazkera motei erreparauta: jazoeren narrazinoa, deskribapena, personaien arteko alkarrizketak…

Peritaje-mahaiko kide guztiok aztertzen doguz lagin guztiak, baina bakotxean batek hartzen dau irizpena idazteko ardurea.

Komunikazinoa errazte aldera (bai peritaje-mahaikoon artekoa, laginak aztertzean, bai editore-itzultzaile-zuzentzaileakazkoa, azterketearen barri emotean) hamar zuzenketa-maila bereizi doguz: ortotipografia, puntuazinoa, huts arruntak, arau formalak, morfosintaxia, kalko okerrak, kohesinoa, koherentzia, adierazpen-hobekizunak, estilo-hautuak.

Laginean, beraz, zuzenkizun, eguneratze edo hobekizunak seinaletan doguz, kolore-kode batez mailatan sailkatuta. Zenbaitetan forma zuzendua edo hobetua iradokitzen dogu laginean; beste batzuetan, barriz, arazoa non dagoan seinaletan dogu, besterik barik. Laginari txostena gehitzen deutsagu. Diagnosi orokor holako bat da txostena: testuan gehien zaindu beharreko arloak zein diran azaltzen dogu, zuzenkizun-moten sailkapenean oinarrituta; zuzenkizunon zenbait adibide adierazgarri zerrendatu eta espliketan doguz, eta proposamenak egiten; azkenik, egin beharreko zuzenketaren zailtasun-maila ebaluetan dogu.

 

Zer zuzentzen da?

Nabarmentzekoa da kalidade handiko testuak izan zirala denak garai batean, eta halakoxeak izaten jarraitzen dabela gaur egun be. Gehienetan txikikeriak izaten dira zuzendu beharrekoak: ortografia kontuak, arau barrietara eguneratu beharra, morfosintaxi mailako gorabeherak... Adibideren batzuk: ikuilu>ukuilu, zirujia>kirurgia, Cupido>Kupido, haietxek>haiexek, emaidazue>emadazue, hamar urtetako gizon>hamar urteko gizon...

Beste batzuetan, markatutakoak ez dira berez akatsak, baina azken urteotan zabaldu eta indarra hartzen dagozan estilistika-aukeretara egokitu beharko liratekeelakoan seinalau doguz. Halaxe egin dogu, adibidez, erakusleen erabilereari edo haren/bere/beraren hirukoteari jagokenez.

Badira, azkenik, itzulpengintzearen garapenari esker hobetu litezkeen pasarteak. Ibilbide laburra baina oparoa du euskal itzulpengintzak, eta, azken urteotako trebakuntza kolektibo horren ondorioz, estrategiaz hornituago gaude denok arazoei aurre egiteko.

Jakina, zuzenketa-iradokizun guztiak ez dira derrigortasun-maila berekoak. Proposamenetako batzuk erraz eta duda barik onartzekoak izango dira (ortografiari edo arauei jagokezanak, esate baterako), baina beste batzuk (hala nola puntuazinoaren ingurukoak) eztabaidagarriak subertatuko jakoz bati baino gehiagori. Ondo dakigu iradokizunak dirala gureak: hiru personak eta hiru persona horreen subjektibidadeek eginak, eta bere subjektibidadea dauen beste persona batek bere egin edo baztertuko dituanak.

 

Zenbait gogoeta

Aurreko puntu horri loturik, peritaje-mahaiaren onura bat: talde egonkorra izanik, holako batasun edo barne-koherentzia bat emon ahal jako bilduma osoari; esate baterako, puntuazinoari jagokonez. Jakina, itzultzaileak/zuzentzaileak/editoreak dau azken berbea; baina susmoa daukat batasun hori zelan edo holan igarriko dala, eta on egingo deutsola bildumeari.

Orain artekoetan, kalidade handiko testuak topau doguz. Ni behintzat harritu nau ikusteak zein ondo zahartu diran itzulpenok. Eguneratze beharra badabe zenbait arlotan, baina itzulpen-lana oro har oso ona da: garai haretan gauzak ondo egin ziran seinale.

Bat nator, azkenik, Xabier Mendiguren editoreak Berrargitalpenak I sarreran egiten eban gogoeta bategaz: ariketa polita litzateke konparazino-azterketa sakon eta sistematiko samar bat egitea, ikusteko zelako bilakaera izan daben euskal estilistikak, adierazpenak eta itzulpenak: zer arlo zahartu diran gehien, zein aberastu, zer abiaduran...