Unai Elorriaga: ‘hizkuntza aberatsa eregiteko tresna bakarra da euskalkia’
Algortan jaio zan Unai Elorriaga 1973an. Filologoa ikasketaz, itzultzailea eta idazlea ofizioz eta afizinoz. 'SPrako Tranbia' lehenengo nobeleagaz Espainiako Literatura Saria irabazi eban orain dala hiru urte. Gero, 'Van't Hoffen ilea' argitaratu eban eta oraingoan hirugarren nobeleagaz jatorku.
1.- Hirugarren liburua argitaratu barri dozu, ‘Vredaman’. Izen jostalariak gustetan jatzuz, itxura baten liburuaren edukinagaz zerikusi handirik ez daukienak. Zelan aukeratzen dituzu izenburuok?
Izenburuak sortzeko ez daukat sistemarik. Batzuetan modu batera datoz eta beste batzuetan beste batera. Gura badozu, esango deutsut zelan etorri jatan hau. ‘Vredaman’ izena izen biren nahasketatik dator. Aspaldi neukan ume batek kontautako istorio bat idazteko asmoa, eta horren gaineko gogoetea egiten nengoala hasi nintzan irakurten William Faulknerren ‘Hilzorian nagoen bitartean’ nobelea. ‘Vardaman’ izeneko ume batek kontetan eban nobelaren zati bat. Hori izan zan lehenengo pausoa. Bestetik, Labayrun, Arte Eder Museorako itzulpen batzuk egiten hasi eta pintore nederlandar bategaz egin neban topo: Vredeman de Brie izeneko bategaz. Egia esan, bi ziran: aita-semeak. Semeak bizitza osoan ez eban koadro orijinalik egin, aitak eginikoak kopiatu zituan. Hori izan zan nire izenburuaren bigarren pausoa. Izen biak nahastu eta Vredaman lortu neban. Liburua irakurten dauenak ikusiko dau dagoan erlazinoa.
2.- Baina Vredaman izena zure aurreko liburuetan be agertzen da. Hari moduko bat sortzen zabilz, zure liburu guztiek obra bakar handi bat osotzeko asmoagaz edo?
Bai, egia da. Aurreko liburuan, ‘Van't Hoffen ilea’ nobelan, idazle bat asmatu neban (egia esan, aurretik existiduten zan: nire ipuinen batean eta ‘SPrako tranbia’ lanean be agertzen da): E. H. Beregor. XX. mende hasierako idazlea zan, surrealistea goitik behera, bai idazkeran, bai bizimoduan. Haren hirugarren nobela deitzen zan Vredaman. Eta ‘Van't Hoffen ilea’ nobelan kontetan dot zelan baten batek lapurtu eutson, idazten egoala, Vredaman nobela horretako pasarte bat. E. H. Beregor ernegatu egin zan eta esan eban ez ebala barriro idatziko pasarte hori: egoan lekuan zegoala be, haxe zala liburuaren partea eta ez ebala barridatziko. Holan atera eban Beregorrek liburua: zuriune bategaz lapurtutako pasartearen lekuan. Neuk be Vredaman hau hutsune bategaz atara dot. Baina kuriosoena da, ‘Van't Hoffen ilea’ lanean ikerlari batek topau ebala azkenean pasarte hori. Eta irakurle aspertu batek hango pasartea nire hirugarren nobela honetako hutsunean ipinten badau, konturatuko da modu ezin egokiagoan sartzen dala.
3.- Jolasean zabilz orduan, geratu barik. Hori da zuretzat idaztea?
Besteak beste, bai. Baina hori baino gehiago be izan daiteke. Edo hori baino gitxiago. Idazten disfrutetea da kontua. Eta irakurleak disfrutetako idaztea. Olgetan disfrutetan badot, olgetan egingo dot. Heriotzeaz berba egiten disfrutetan badot, horren gainean egingo dot... Formula gitxi literaturan.
4.- Ointxe atara dozu liburuaren gakoetako bat: heriotza. Zure tonua goxoa da, baina gaia latza. Zelan buztartu dozu estilo atsegin hori eta heriotzearen gaia, ume baten ikuspuntutik gainera?
Hain zuzen be, hori zan lortu gura nebana: kontraposizinoa. Alde batetik, umearen estilo gozoa, koloretsua eta, bestetik, heriotzearen larria. Batzuk, nobela bati eta literatureari osotasunean begiratzeko gaitasun handirik ez daukienak (edo euki gura ez dabenak: askozaz ohikoagoa eta askozaz gaiztoagoa) umearen jario atseginean geldituko dira, harago joan barik, eta esango dabe, beharbada, gauza ederrak baino ez dodazala agertzen, horren atzean dagoanari erreparau baino lehenago. Batzuetan irakurleen herrenak egiten dau kritikea.
5.- Eta zuk, gozau dozu heriotzearen gainean idazterakoan?
Gai hori gai bat da beste batzuen artean. Baina beste gai batzuk be agertzen dira: familia, gaixotasuna, erabagiak, artea... Gai askoren gainean egiten da berba liburuan. Eta, jakina, guztiakaz gozau dot apur bat. Gozau dot aspertzeraino batzuetan. Heriotzeagaz, baina, ezin gara aspertu, sekula ez dogulako dana jakingo.
6.- Gaur arte, hauxe da zure libururik autobiografikoena, personalena. Ez deutsu bildurrik emon biluzten hasteak?
Puntu batzuk autobiografikoak dira, bai. Lehenago be esan dot, baina: % 7 baino gehiago ez. Niretzat, halanda be, hori ez da biluztea. Eta biluztea bada, ez dot pentsetan arropa azpian gauza interesgarririk dagoanik. Esan gura dot nik kontau dodazan gauza autobiografikoak munduko edozein personak daukazala bere haurtzaroan. Kontua da zelan kontau dodan, zelan nahastau dodan guzurrakaz, zer dagoan horren atzetik, zelan tratau dodan memoria... ideien arkitektura moduko bat dago horren atzean.
7.- Ideien arkitektura horretan, ze alde dago zure aurreko liburuetatik azken nobela honetara?
Alde asko eta bardintasun nahiko. Bardintasuna, azken baten egilea bera dalako. Aldea, azken baten egilea bederatzi urte zaharragoa dalako. Eta aldatzeko gogoa daukalako. Hemen abotsak agertzen dira asko eta diferenteak. Istorioak artezak dira, ez bihurriak. Orain igerileku baten barrutik ikusten ditut gauzak, ez epeletan.
8.- Zer esan gura dozu? Oin arte kotoi artean egon zarala eta oin busti egiten zarala?
Ez, ez da hori. Eta ez da argitzen erraza. Esan gura neban ikuspegia aldatzen ibili nazala. Gauzak ez dira bardin ikusten farola baten gainetik, edo igerileku baten barrutik, edo inprimagailu erraldoi baten tinta-lekutik... Ikuspegia aldatzen danean (tenporala, espaziala, psikikoa...), mundua aldatzen dala iruditzen jat. Hortaz, ikuspegi asko badituzu, mundu asko daukazuz eskura.
9.- Liburuak ikuspuntu asko daukaz, eta lau istorio kontetan dituzu. Ondo konpondu zara abots bakotxari bere tonua eta ikuspuntu personala emoterakoan?
Niretzat sano diferenteak dira abots guztiak. Ahalegin handia egin dot horretan gainera. Beharbada, irakurle bat baino gehiago ez da ohartuko; izan be, desbardintasunak detaile txikiak baino ez dira askotan. Detaile garrantzitsuak halanda be. Bakotxak bere munduaren partea konteten dau, danak mundu berean bizi diran arren.
10.- Umeak eta zaharrak dira oingo protagonista nagusiak. Zaharrakaz lehengo liburuetan be ibili zara, baina umea lehenengoz sartu dozu protagonista nagusi lez. Munduaren gaineko antzeko ikuspuntuak emoten ditue?
Niretzat guztiz diferentea da ume baten ikuspegitik ala zahar baten ikuspegitik idaztea. Arrazoia anatomikoa da: umea izan naz eta zaharra ez. Zaharrak erretratetako begiak zabaltzen ditut eta harritzen nauena papeleratzen dot. Umearen ikuspuntutik idazteko, ostera, memoria zabaltzen dot. Hortaz, ez dakit antzeko ikuspuntuak daukiezan, batena seguru ezagutzen dodalako eta bestearena dantzan dabilelako nire inguruan.
11.- Zaharrakaz daukazun mirespena zure liburu guztietan agertzen da.
Ez neuke esango mirespena danik. Nik errealidadeko elementu bat ikusten dodanean, atoan sailkatzen dot: literaturarako ona edo literaturarako eskasa. Futbola, esate baterako, literaturarako (nire literaturarako, jakina) eskasa iruditzen jat. Horrek ez dau esan gura futbolari buruz ezin danik literatura handia idatzi. Kasuak badagoz, ganera. Baina nire literaturarako, literaturearen gainean daukadan ikuspunturako, ez dau balio. Zahar batzuen izateko modua, berba egiteko modua, burua dandarrez ibilteko modua... nire literaturarako ona iruditzen jat. Horregaitik agertzen dira askotan: protagonista ez badira, laguntzaile, liburu honetan legez.
12.- Umearen protagonismoa dala-ta, zaharren presentzia handia dala-ta, liburu hau ahozko hizkeratik oso hur dago. Iruditzen jatzu ahozko hizkerak ekarpenen bat egiten deutsala batuari eta, oro har, literaturari?
Ez dago zalantzarik. Literaturan bide bat da, askoren artean, eta euskera batuan bide bakarra.
13.- Ahozko hizkera da, orduan, euskera batuaren bide bakarra?
Jakina. Euskera batua oinarria da eta hizkuntza aberatsa eregiteko tresna bakarra da euskalkia. Tresna itzela ganera.
14.- Kontuan eukita ‘SPrako tranbia’ liburuagaz emon zendun jauzia, zelan eroaten da presinoa?
Edonork edozer publiketan dauela, presinoa sentidu behar dau. Esan gura dot literatur obra ona egin gura bada, listoia altu imini behar dala. Beti. Ezagun ala ezezagun izan. Ni hasi nintzanean, halantxe hasi nintzan, munduko libururik onena argitaratu guran. Orduan, teorian, ez neukan presinorik. Ez dakit lortu neban. Seguru asko ez. Baina listoia lekurik altuenean neukan. Orain gauza bera. Kontua da ezin dala gehiago igon.
15.- Baina horrek ez dau esan gura ezin danik hobetu, ezta? Pentsetan dot zuk igarriko dozula, beharbada, idazle moduan hobetzen zoazela, ala?
Jakina, hobetu bai. Gauza bat da espero dozuna (listoia) eta beste bat lortzen dozuna (jauzia). Olinpiadetako erretrasmisinoak ikusi ditugunok badakigu listoia askotan jausten dala. Hori listoi hori lurretik jaso eta jaso egin behar dogu egunero. Ez dakit idazle moduan ikasten nabilen. Gauza batzuk ikasi dodaz. Gauza txikerrak. Apurka-apurka. Hori kanpotik ikusten da hobeto barrutik baino.
16.- Luzerako dogu, orduan, Unai Elorriaga. Gainera, ez dozu atsedenik hartu behar, antza: teilatu baten kokatutako nobela bat idazteko asmoa ei dozu...
Bueno, lehenengo Vredaman itzuli behar dot. Gero bertako lau istorioetatik bat, umearena hain zuzen be, umeentzako publikau gura dot, irudiakaz eta. Gero enkarguzko beharren bat egingo dot beharbada. Eta, hori guztia egin eta gero, Jauna lagun, hasiko naz hurrengo nobelea idazten, udea pasauta. Hortaz, atsedena beste modu batera hartuko dot, gauza asko eginda. Bitartean, nobela hori borobiltzen ahaleginduko naz, buruan. Baina bai, teilatu baten jazoko da nobelea. Hiru lagun batuko dira teilatu baten. Apurka-apurka jente gehiago bilduko da teilatura. Estazino bateko etxeko teilatua izango da...
Julen Gabiria