Gaztainak
Madalena busti, intxaur gaztaina gitxi. Madalen astea bero, gaztaina gero.
Jateko, onena eta gozoena laban edo plantxan erretea eta atoan jatea da. Egosita be jaten dira, azala kendu eta uretan ordu erdiz irakin ostean. Antxina, purean jaten ziran: egosi ostean ondo txikitu esneagaz eta armozu ederra lortuko dogu.
Hau dana oso ondo dago, baina, zelan kendu azala? Badakigu gordinik dagozanean nahiko gatxa dala. Lehenengo, azala ebagi gurutze bat eginez, eta ur berotan sartu 15 minutuz. Handik atara eta laban sartu 180ยบ C-tan. Ikusiko dogu zelan azala bera bakarrik askatzen dan maminetik. Labatik atara eta gaztainea sikatu aurretik kenduko deutsagu azala. Barruko azala oraindino gogor badago, gaztainak banan-banan irakiten dagoan uretara botako doguz.
Eta gagozan urte-sasoian edozeinentzat dira egokiak, astean 3-4 biderrez 10 bat gaztaina bakotxean, egosita ala erreta. Hori bai, lehen esan dodan legez, astiro jan eta ondo txikitu ahoan.
Amaia Laforga,
Dietetika eta Gizaki Elikaduran diplomaduna
Gaztainak udagoieneko erregeak dira fruten artean. Betidanik, asko jan dira gure artean eta esaera zaharrak kontuan hartuta, udagoieneko elikaduran produktu garrantzitsuenetarikoak ziran.
Ez da ahaztu behar ogia oso eskas egoala gose edo gerra garaietan Europako herrialde askotan, baita Euskal Herrian be, eta askok gaztainei esker iraun eben bizirik, horreen urunakaz egiten eben-eta ogiaren ordezkoa.
Gaztainen izen zientifikoa Castanea Sativa da. Ez dago argi noiz heldu zan
Europara Asiatik, baina K.a. V. Mendean Grezian baegozan gaztainondoak. Ordutik aurrera, astiro-astiro, Europan zehar zabaldu ziran.
Europako eta batez be Euskal Herriko klimatologia eta orografia aproposak dira gaztainondoarentzat: leku freskoak, babestuta eta bustiak. Dana dala, Marokon eta Argelia iparraldean be topau geinkez gaztainondoak.
Balio nutrizionalari jagokonez, gaztainak eta zerealak oso antzekoak dira konposizinoan, askok, ezjakinean, fruta sikuakaz nahastetan badabez be. Karbohidrato-proportzino handia daukie (% 37,4), lekadunek eta zerealek legez. Karbohidrato horreek batez be almidoiz eta sakarosaz (oso kantidade txikian) osotuta dagoz. Hau da, konposaketearen aldetik zerealetatik edo lekaleetatik hurrago dagoz fruta sikuetatik baino.
Gaztainak oso ondo txikitu behar doguz ahoan, almidoiaren digestinoa errazteko. Holan, haizeak eta tripako minak ebitauko doguz. Proteina-proportzinoa (% 2,42) eta gantzarena (% 2,26) antzekoak dira, eta gantz gehienak mono edo poliinsaturatuak dira. Gaztainek 213 kcal. daukiez 100 g. bakotxeko; patatak baino gehiago (79 kcal/100 g.), baina intxaurrek baino askoz gitxiago (642 kcal/100 g.). Gatz mineralei jagokenez, gaztainek potasio asko daukie eta sodio gitxi; horregaitik dira onak hipertentsino-arazoak daukiezenentzat. Burdin, magnesio, kaltzio, fosforo eta zink kantidadea be aitagarria da. Bestalde, C eta B taldeko bitamina maila altua daukie. Fibrea edo zuntza be badaukie, idorreria eta hesteetako arazoak ebitetako.
Gaztainak merkaduan topau geinkez udagoien hasieratik ia negua amaitu arte. Erosterakoan azalari begiratu behar deutsagu, gogorra ikutzean, distiratsua eta zimurrik bakoa. Zimurrek zaharra dala adierazoten deuskue eta seguruenik sikatzen hasita egongo dira. Etxean, plastikozko boltsatik atara eta ontzi zabal batean gordeta eukitea da onena, lixuna ager ez daiten. Eta truko bat: hozkailuan sei hilabete irauten dabe, baina azala kenduta eta ez plastikoan, kristalezko ontzi batean baino.